Aflevering 14 De Geest van Gestel

De Heeren Zeventien - PvdA - Eerste na-oorlogse kabinet.

De Heeren Zeventien

’De Heeren Zeventien’, kun je beschrijven als “een kring van aanvankelijk zeventien personen uit verschillende politieke partijen … (die) geheel vertrouwelijke besprekingen (voerden) over de toekomst van het politieke leven in Nederland, de problemen die zich vermoedelijk zouden voordoen en de daarbij aan te nemen houding.”

De kring is een aantal keren van samenstelling veranderd. De vaste kern bestond uit

W. Banning, dr. H. Brugmans, mr. L. Einthoven, prof. dr. H. Kraemer, prof mr. P. Lieftinck, prof. dr. J. H. A. Logemann,

prof. dr. J. E. de Quay, mr. E. M. J. A. Sassen, prof. dr. ir. W. Schermerhorn.

Vertegenwoordigers van de diverse politieke partijen waren vertegenwoordigd, waaronder Banning en van der Goes van Naters (SDAP), Einthoven (Nederlandsche Unie), Wim Schermerhorn (VDB), Struycken (RKSP) Okma (ARP), Lieftinck (CHU), Von Balluseck (Liberale Staatspartij). Ook de historicus Geijl maakte deel uit van ‘De Heeren Zeventien’. De meesten hadden voor de oorlog slechts een ondergeschikte rol gespeeld in de politiek. Ze waren over het algemeen jonger dan de vooraanstaande leiders van vóór de bezetting. Ze stonden allen kritisch tegenover het vooroorlogse politieke bestel. De besprekingen van ‘De Heeren Zeventien’ waren vertrouwelijk. Er werd gesproken over de politieke toekomst van Nederland en over de te verwachten problemen.

PvdA  Netwerken in elitaire omgeving

Mede als gevolg van de discussies in Sint-Michielsgestel is direct na de oorlog de PvdA opgericht. Een nieuwe partij, die open zou staan voor iedereen, gelovig of niet. Het leek veelbelovend, maar de gijzelaars van Sint-Michielsgestel hadden zich in hun elitaire afzondering verkeken op de stevigheid van de zuilen en het conservatisme in de samenleving. Binnen een mum van tijd waren de verschillende zuilen weer even stevig als altijd en had elk geloof weer zijn eigen partij. Het zou nog tot in de jaren zestig duren voor er sprake was van een echte doorbraak.
De grote volksbeweging waar de gijzelaars op hoopten is er niet gekomen, maar het kamp heeft wel degelijk grote gevolgen gehad voor de individuele gijzelaars. Het was, cynisch genoeg, een uitgelezen manier om een prachtig netwerk op te doen. Zonder het gijzelaarskamp had bijvoorbeeld Sanders nooit Schermerhorn leren kennen, die hem direct na de oorlog in zijn kabinet vroeg

29 MEI 1945

Nieuw kabinet moet ’tempo erin brengen’

Koningin Wilhelmina heeft Wim Schermerhorn en Willem Drees belast met de opdracht een nieuw kabinet te vormen. Na de bevrijding bood het kabinet-Gerbrandy III zijn ontslag aan. Nu moet een nieuw kabinet geformeerd worden. De koningin pleit voor politieke vernieuwing en wil een kabinet bestaande uit mensen die tijdens de oorlog in Nederland zijn gebleven, zoals verzetsleiders.

Schermerhorn

Onder zijn leiding ontstond een discussiegroep, ‘De Heeren Zeventien’, bestaande uit vooraanstaande leden van diverse politieke partijen. Inmiddels was hij voorman van de Nederlandse Volksbeweging (NVB) die deze maand werd opgericht. Het ontstaan van de beweging is terug te voeren op de besprekingen van ‘De Heeren Zeventien’. De progressieve NVB streeft naar de doorbreking van de vooroorlogse scheidslijn tussen confessionele en niet-confessionele partijen. Schermerhorns ideeën over politieke vernieuwing pasten precies in Wilhelmina’s straatje.

 

Drees

Mede op aanraden van Schermerhorn sprak Wilhelmina met Willem Drees, die tussen 1933 en 1940 namens de SDAP in de Tweede Kamer zat. De partij kwam in 1939 voor het eerst in de regering en Drees was fractievoorzitter. De sociaal-democraat werd in 1940 vastgezet in een gijzelaarskamp in Buchenwald en in 1942 werd hij, net als Schermerhorn, geïnterneerd in kamp Sint-Michielsgestel. In beide gevallen werd hij wegens gezondheidsklachten vrijgelaten.

Eerste na-oorlogse Kabinet met Schermerhorn, Drees en Lieftinck